40ste verjaardag van de Aanvullende Protocollen van 1977

8 juni  – Vandaag vieren we de 40ste verjaardag van de Twee Aanvullende Protocollen van 1977. Deze protocollen vormen een aanvulling op de vier Verdragen van Genève van 1949. Samen met het internationaal humanitair gewoonterecht vormen zij de kern van het internationaal humanitair recht.

Het Eerste Aanvullend Protocol van 1977

Het Eerste Aanvullende Protocol is van toepassing tijdens internationaal gewapende conflicten en legt beperkingen op de manier waarop militaire operaties uitgevoerd mogen worden. Het Eerste Protocol bevestigt dat partijen bij een conflict niet onbeperkt zijn in het gebruik van middelen en methoden van oorlogsvoering. Wapens die onnodig lijden veroorzaken zijn verboden. Dergelijke regel was reeds vastgelegd in de Verdragen van Den Haag van 1899 en 1907, maar deze bevestiging is van belang in het bijzonder voor staten die niet betrokken waren bij de totstandkoming van die Verdragen van Den Haag.

Het Protocol voorziet ook enkele nieuwe elementen, zoals:

• Een uitbreiding van het toepassingsgebied.
  Verder breidt dit Protocol het toepassingsgebied van de Verdragen van Genève van 1949 uit door de definitie van internationaal gewapende conflicten uit te breiden naar nationale bevrijdingsoorlogen.
  
  
• Een uitbreiding van de definitie van medisch personeel, transportmiddelen en faciliteiten.
  Ook de definitie van medisch personeel, transportmiddelen en faciliteiten breidt uit van enkel militair naar ook civiel medisch personeel, transportmiddelen en faciliteiten.
  
  
• De oprichting van een Internationale Commissie voor Feitenonderzoek.
  Om de garanties die slachtoffers van gewapende conflicten genieten te waarborgen, voorziet artikel 90 van het Eerste Aanvullend Protocol in de oprichting van een Internationale Commissie voor Feitenonderzoek. Deze Commissie heeft als opdracht beschuldigingen van oorlogsmisdaden of andere ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht te onderzoeken. De commissie is geen rechtbank en gaat dus niet over tot een veroordeling.

De Internationale Commissie werd in 1991 officieel opgericht. Ze kan optreden in een bepaalde situatie wanneer de betrokken staten haar bevoegdheid erkennen.

Het Tweede Aanvullend Protocol van 1977

Het Tweede Aanvullend Protocol is van toepassing tijdens niet-internationaal gewapende conflicten. Voor de aanname van dit Protocol was enkel Gemeenschappelijk artikel 3 bij de vier Verdragen van Genève van 1949 van toepassing tijdens dergelijke conflicten. Dit ondanks dat sinds de tweede Wereldoorlog er meer niet-internationaal gewapende conflicten dan internationaal gewapende conflicten zijn.

Het Protocol poogt de basisregels van internationaal gewapende conflicten uit te breiden naar interne conflicten. De vrees dat dit Protocol de staatsoevereiniteit zou aantasten en dat het interventie van buitenaf zou kunnen verantwoorden, leidde tot de beslissing om de ontwerptekst in te korten en te vereenvoudigen. In plaats van de oorspronkelijke 47 artikelen die door het Internationale Rode Kruiscomité voorgesteld waren, aanvaarde de diplomatieke conferentie slechts 28 artikelen.

Een belangrijke element om te onthouden is het beperkte toepassingsgebied. Artikel 1 van het Tweede Aanvullende Protocol bepaalt dat dit uitsluitend van toepassing is op alle gewapende conflicten, waarop artikel 1 van het Eerste Aanvullende Protocol van 1977 niet van toepassing is, en die plaatsvinden op het grondgebied van een Hoge Verdragsluitende Partij tussen de strijdkrachten van die Partij en dissidente strijdkrachten of andere georganiseerde gewapende groepen die, onder een verantwoordelijk bevel, het grondgebied van die Partij gedeeltelijk onder controle hebben op een zodanige wijze dat zij in staat zijn aanhoudende en samenhangende militaire operaties uit te voeren en de bepalingen van dit Protocol toe te passen.

Partijen bij de Protocollen

In tegenstelling tot de vier Verdragen van Genève van 1949 kennen de twee Aanvullende Protocollen van 1977 geen universeel lidmaatschap. Respectievelijk 174 en 168 staten zijn partij bij het Eerste en Tweede Protocol. België ratificeerde beide Protocollen op 20 mei 1986.

Afgelopen februari 2017 hield het Studiecentrum voor Militair Recht en Oorlogsrecht, in samenwerking met het Belgische Rode Kruis en het ICRC Brussel een studiedag omtrent deze veertigste verjaardag. De gebruikte presentaties vinden jullie hier.