Bescherming van cultureel erfgoed

Waarom moeten we vrezen voor aanvallen op cultureel erfgoed tijdens gewapende conflicten?

De gevolgen van oorlog en conflicten rijken veel verder dan enkel de direct voelbare tragedies die ons reeds bekend zijn. Ook de vernietiging van cultureel erfgoed is een onmiskenbaar gegeven in hedendaagse conflicten. Cultureel erfgoed – bestaande uit onder meer musea, historische monumenten of archeologische sites – maakt deel uit van onze identiteit als mensen. Aanvallen op cultureel erfgoed omvatten veel meer dan enkel het vernietigen van bakstenen, hout en cement. Het zijn aanslagen op de identiteit, herinneringen, de waardigheid en toekomst van volledige bevolkingen.

Het Internationale Rode Kruiscomité (ICRC) vroeg in 2016 aan 17.000 mensen in 16 verschillende landen naar hun mening over de tijdens oorlog toepasselijke regels. 72 % van die mensen geeft aan dat het fout is om religieuze en historische monumenten te vernietigen met als doel de vijand te verzwakken. In landen getroffen door een gewapend conflict steeg dit aantal zelfs tot 84 %. Deze bevraging herinnert ons aan het feit dat mensen het belangrijk vinden dat cultureel erfgoed te allen tijde beschermd en gerespecteerd wordt, maar dat de afstand tussen de publieke opinie enerzijds en de acties die worden uitgevoerd door sommige staten en gewapende groeperingen anderzijds, nog groot is.

©Thomas Gaudig 2005

Wat verstaan we onder cultureel erfgoed?

Het internationaal humanitair recht definieert cultureel erfgoed als: ‘alle roerende en onroerende goederen die beschouwd kunnen worden als zijnde van groot belang voor het cultureel patrimonium van een volk’. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit historische of architecturale monumenten, archeologische sites, kunstwerken en/of boeken.

Het is niet zo dat iedere kerk of ieder monument wordt beschermd onder de noemer cultureel erfgoed. Het bepalende criterium bestaat er vooral in dat het goed een zekere waarde moet hebben ten aanzien van de eigenheid en ontstaansgeschiedenis van een gemeenschap. Het dient vermeld te worden dat het bepalen van de waarde van een goed en daarmee samenhangend de beslissing of iets al dan niet moet worden beschouwd als cultureel erfgoed, vaak een moeilijk en controversieel proces is.

Wat zeggen de regels over cultureel erfgoed tijdens oorlogen?

Het internationaal humanitair recht verplicht de partijen in een gewapend conflict om cultureel erfgoed te respecteren en te beschermen. Het beschadigen van cultureel erfgoed is volgens het internationaal humanitair recht dan ook verboden, tenzij dringende militaire noodzakelijkheid dit verantwoordt. Daarenboven mogen partijen bij het conflict geen cultureel erfgoed in beslag nemen, vernietigen of opzettelijk beschadigen en moeten diefstal, plunderingen en vandalisme voorkomen en onmiddellijk gestopt worden.

Naast deze algemene bescherming moeten partijen in het conflict bij de voorbereiding van militaire operaties alle nodige en speciale maatregelen nemen om schade aan cultureel erfgoed, van welke aard ook, te voorkomen en te vermijden.

De rechtsregels aangaande de juridische bescherming van cultureel erfgoed liggen vervat in internationaal verdrags- en gewoonterecht, met inbegrip van de Conventie van Den Haag van 1954 aangaande de bescherming van cultureel erfgoed tijdens gewapende conflicten en zijn twee Aanvullende Protocollen alsook de Aanvullende Protocollen van 1977 bij de Verdragen van Genève van 1949.

Samenwerking ICRC en UNESCO

De bescherming van cultureel erfgoed is essentieel om een maatschappij terug op te bouwen eens een conflict beëindigd is. Op lange termijn helpt dit om de waardigheid van de slachtoffers van het conflict en de gehele samenleving waarvan zij deel uitmaken te beschermen. Het kunnen terugvallen op culturele overleveringen bevordert de weerbaarheid en verzoening na elk conflict.
 

In 2016 ondertekende het ICRC een ‘Memorandum of Understanding‘ met UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation) om verdere samenwerking met betrekking tot dit thema in de toekomst te verzekeren en te versterken. Beide organisaties verbinden zich ertoe om:

• staten aan te moedigen om partij te worden bij de bestaande internationale verdragen,
• staten te ondersteunen bij omzetting van deze verdragen naar nationaal recht,
• samen te werken rond bewustmakingsactiviteiten, en
• in overeenstemming met hun mandaten en principes hun acties ter bescherming van cultureel erfgoed te coördineren.

Dit IHR-bericht werd mede geschreven door stagiaire IHR Clara Lambrey.