Prepare for impact - Rampenparaatheid in levende lijve

Zondag 28 mei, Noakhali – stilte voor de storm

Een windstille dag doet de temperaturen in Noakhali, een stadje in het Zuiden van Bangladesh, oplopen tot 40°. Het is de eerste dag van de Ramadan dus zijn de inwoners druk in de weer met het inslaan van dadels en zoete gebakjes voor Iftar, het breken van de vasten, straks bij zonsondergang. Niets doet hier vermoeden dat een 1000-tal kilometer verderop, boven de Golf van Bengalen, een tropische storm zich naar de kust aan het begeven is. Meteorologische instituten voorspellen dat de storm op dinsdagmiddag als cycloon Mora aan land zal gaan rond de grootstad Chittagong met een windkracht van meer dan 118 km/h en overvloedige regenval tot 30 liter/m² per uur. Op dit moment is geen enkele voorspelling echter al zeker. Wat wel zeker is, is dat het Rode Kruis in opperste staat van paraatheid wordt gebracht.

Donderdag 19 mei, Brussel – flashback

In de late namiddag stap ik in Brussel op het vliegtuig, dat mij 12 uur later in Dhaka zal brengen, de hectische hoofdstad van Bangladesh waar op 300 km² meer mensen wonen dan in heel België. Ik ben uitgenodigd door het Duitse Rode Kruis om de eindevaluatie bij te wonen van hun “Forecast Based Financing” project. Forecast Based Financing, kortweg FbF, is een moeilijke term voor het heel eenvoudige principe dat je niet hoeft te wachten met humanitaire hulpverlening tot een natuurramp zich voordoet. Met slimme maatregelen in de dagen vlak voor de ramp, kan er immers heel wat menselijk leed en economische schade vermeden worden.

Het Duitse Rode Kruis, samen met de Rode Halvemaan van Bangladesh, heeft de voorbije 2 jaar dan ook in 4 dorpen die regelmatig getroffen worden door cyclonen, onderzoek gedaan naar wanneer en op welke manier de mensen zich het best kunnen voorbereiden. Er werd een trigger bepaald waarop het Rode Kruis actie onderneemt: wanneer er 48 uur voor een cycloon zou  toeslaan, een windsnelheid wordt voorspeld van meer dan 62 km/h en een vloedgolf die de grote van de dijk overstijgt. Als aan deze voorwaarden wordt voldaan, brengt het Rode Kruis alles in gereedheid om de inwoners, nog voor de cycloon aan land gaat, een geldsom van 5000 Taka (rond de 55 Euro) te geven. Ze kunnen zelf beslissen op welke manier ze dit geld spenderen. De meeste gezinnen huren hiermee een riksja of kleine vrachtwagen om hun familie of hun dieren te evacueren, of kopen materiaal waar ze hun huizen mee kunnen verstevigen. Anderen slaan een voorraad voedsel in, na de storm zullen de voedselprijzen immers drastisch stijgen. Iedereen heeft zijn manier om zich voor te bereiden, en een handvol cash helpt de mensen om zelf te beslissen wat best voor hen is.

Tijdens de vlucht ga ik door de documentatie. Ik zou het FbF-mechanisme natuurlijk pas echt goed leren kennen, mocht ik het in levende lijve aan het werk kunnen zien. Maar die kans lijkt op dit moment wel heel miniem.

Maandag 29 mei, Gangchil  - eindspurt

Vlak voor de middag arriveren we in de basisschool van Gangchil, een dorpje op een uur rijden van Noakhali. De school is voor 1 dag omgevormd tot een geïmproviseerde bank. Vandaag zullen hier 400 families een geldsom van 5000 Taka overhandigd krijgen. Even verderop herhaalt hetzelfde scenario zich voor 800 andere families. De lokale Rode Kruisvrijwilligers hebben gisterenavond via megafoon de whereabouts van de distributies doorgespeeld aan het volledige dorp. Sommige mensen hebben vanochtend 2 uur gestapt om hier vandaag aanwezig te zijn, gewapend met hun identiteitskaart en hun gsm, waarop ze via sms een code hebben ontvangen die recht geeft op de 5000 Taka. Het wachten duurt lang, er wordt immers grondig gecontroleerd of de identiteitskaart van de persoon in kwestie, overeenstemt met de vooraf verzamelde gegevens rond wie recht heeft op een geldsom, en wie niet. Mensen uit dorpen verder weg van de kust, komen vandaag niet in aanmerking. Een 20-tal jeugdige Rode Kruisvrijwilligers zijn aanwezig om alles in goede banen te leiden. Mensen die hun identiteitskaart vergeten zijn, of die de sms niet ontvangen hebben, worden begeleid naar een speciaal opgezette klachtenbalie. Niemand zal die avond naar huis gaan zonder geholpen te zijn geweest.

Enkele mensen die net hun geld ontvangen hebben, komen spontaan naar ons toe. “Met dit geld ga ik vanavond touw kopen om m’n dak te verstevigen,” vertrouwt een oudere man ons toe, waarna hij knipoogt: “maar niet nadat ik eerst overlegd heb met mijn vrouw.”. We zullen deze uitleg nog vaak horen vandaag, de meeste mensen plannen ongeveer de helft van het bedrag te gebruiken om hun hebben en houden klaar te maken voor de cycloon. Met de andere helft zal er voedsel worden ingeslagen en sommige hopen ook wat te kunnen sparen. Aangezien deze mensen niet kunnen terugvallen op spaargeld, zouden ze in andere gevallen beroep hebben gedaan op een microlening om deze uitgaven te kunnen bekostigen. Zo’n lening moeten ze later vaak met woekerresten terugbetalen. Dankzij de geldsom in hun handen, blijven ze van deze vicieuze cirkel gespaard.  

Terwijl we aan het praten zijn met de mensen in de wachtrij, passeert een riksja waarop twee luidsprekers gemonteerd werden. De lokale overheid roept iedereen op om tegen morgenochtend een veilig onderkomen te zoeken in een van de vele ‘cyclone shelters’. De storm heeft zich immers de voorbij uren sterk ontwikkeld, en wordt ondertussen geclassificeerd als niveau 10, het hoogst mogelijke. Van de shelter die we gisteren bezochten, kan ik mij echter vooral de scheuren in het beton herinneren. Als dat maar goed gaat, denk ik, terwijl we tegen de avond toe het rustige landschap achter ons laten, niet wetende hoe onze vrijwilligers het dorp een dag later zullen terugvinden.

Dinsdag 30 mei, Dhaka –  impact

Volgens de laatste voorspelling zou de cycloon Mora Noakhali bereiken rond 11u ’s middags. Om de storm voor te zijn, starten we in de vroege ochtend onze reis terug naar Dhaka. Vertrekken voelt dubbel. Enerzijds zijn we opgelucht dat we ons naar veiliger gebied verplaatsen, anderzijds weten we maar al te goed dat de mensen uit de dorpen die we gisteren bezochten, die optie niet hebben. Via de radio volgen we situatie op de voet. Rond 6u ’s ochtends gaat de cycloon aan land in de buurt van de zuid-oostelijke kuststad Cox’s Bazaar. 70% van de huizen op 2 eilanden voor de kust, worden volledig vernield. Ook in de stad zelf, sneuvelen nog eens 220 huizen. Dankzij de massale evacuatie-oefening, waarvoor 55.000 Rode Kruisvrijwilligers werden ingezet, zijn de doden op 1 hand te tellen. Toch zijn vele mensen alles kwijt, zeker diegene die voor de cycloon al weinig hadden. De overheid, VN-organisaties, NGO’s en het Rode Kruis komen samen om een actieplan uit te stippelen welke hulp prioriteit moet krijgen. De mensen uit Gangchil hebben relatief gesproken geluk gehad: zij zijn nu reeds gewapend met een geldsom die hen moet helpen het leven weer te hervatten.

Het avondnieuws meldt dat de alarmfase is ingetrokken en het vliegverkeer terug hervat. Morgen zit ook ik op een vlucht terug naar Brussel. Amper 2 weken was ik in dit kleine, overweldigende land maar door alle indrukken van de voorbije dagen, voelt het vele malen langer.