Seksueel geweld: een ‘stille misdaad’
Cijfers van de Verenigde Naties tonen aan dat 1 op de 3 vrouwen ter wereld slachtoffer wordt van seksueel geweld. Niet alleen vrouwen maar ook mannen en kinderen worden het slachtoffer van deze misdaden. In hedendaagse conflicten is het seksueel geweld helaas een wijdverspreid fenomeen.
Om deze problematiek meer onder de aandacht te brengen, hebben de Verenigde Naties 19 juni uitgeroepen tot Internationale dag voor de Eliminatie van Seksueel Geweld tijdens gewapende conflicten. Ook de Internationale Rode Kruis- en Rode Halve Maanbeweging engageert zich om nog meer in te zetten op zowel het voorkomen van deze misdaad als afschuwelijke methode van oorlogsvoering, alsook het bieden van gepaste(re) hulp aan slachtoffers. Het aanpakken van seksueel geweld blijft één van dé prioriteiten.
Wat is seksueel geweld?
De term ‘seksueel geweld’ is een overkoepelende term voor elke daad van seksuele aard dat opgelegd wordt door middel van geweld of onder dwang aan man, vrouw of kind. Ook gebruikmaken van het onvermogen van een slachtoffer om zijn of haar uitdrukkelijke en werkelijke toestemming te geven of het misbruik maken van de omstandigheden, wordt als dwang beschouwd.
Seksueel geweld omvat onder meer: verkrachting, seksuele slavernij, gedwongen prostitutie, gedwongen zwangerschap, gedwongen sterilisatie, of enige andere vorm van seksueel geweld met een vergelijkbare graad van ernst.
Het is belangrijk om te weten dat seksueel geweld in gewapende conflicten zelden geïsoleerd voorkomt. Veel vaker is er sprake van een patroon van geweld en misbruik, waarbij seksueel geweld gepaard gaat met moorden, het rekruteren van kindsoldaten, verwoesting van eigendom en plundering. Seksueel geweld wordt daarnaast gebruikt als een vorm van vergelding, om angst te creëren bij de burgerbevolking, of als vorm van foltering.
Daarnaast wordt seksueel geweld systematisch ingezet, als een methode van oorlogsvoering, die erop gericht is om slachtoffers te dehumaniseren en om de hele sociale structuur binnen een samenleving te ontwrichten. Seksueel geweld veroorzaakt niet enkel ernstige lichamelijke en psychologische trauma’s, slachtoffers worden ook vaak geconfronteerd met stigmatisering en verstoting uit hun families en de gemeenschap. We spreken dan van een ‘double victimization’.
Ondanks de alomtegenwoordigheid van seksueel geweld in veel gewapende conflicten, blijft het al te vaak onzichtbaar. Slachtoffers voelen zich schuldig, zijn beschaamd, vrezen wraak of botsen op de taboes die nog altijd bestaan rond het fenomeen. Als gevolg hiervan blijft de exacte omvang van het probleem onder de oppervlakte.
Verkrachting en andere vormen van seksueel geweld, gepleegd in het kader van gewapende conflicten – zowel internationaal als niet-internationaal – maken schendingen uit van het Internationaal Humanitair Recht. Bijgevolg moeten alle partijen die deel uitmaken van een gewapend conflict zich onthouden van het gebruik van seksueel geweld. Ook hebben alle staten de verplichting om daders te vervolgen en te bestraffen.
Seksueel geweld als oorlogsmisdaad
Het Internationaal Strafhof beschouwt verkrachting en andere daden van seksueel geweld als oorlogsmisdaden wanneer zij plaatsvinden in de context van een gewapend conflict en de dader zich tevens bewust is van de feitelijke omstandigheden. Wanneer daden van seksueel geweld als onderdeel van een wijdverspreide of systematische aanval ingezet worden tegen de burgerbevolking, spreekt men zelfs van misdaden tegen de mensheid.
Daarnaast kan seksueel geweld beschouwd worden als genocide wanneer het doelbewust gehanteerd wordt om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen. Een voorbeeld hiervan is het uitvoeren van sterilisaties met de specifieke bedoeling geboortes binnen een bepaalde bevolkingsgroep te vermijden. Seksueel geweld kan ook een foltertechniek zijn, bijvoorbeeld als het opzettelijk gebruikt wordt om bekentenissen te verkrijgen van het slachtoffer.
Overigens wordt seksueel geweld niet enkel verboden door het internationaal humanitair recht. Ook in het internationale mensenrechtenregime en in veel nationaalrechtelijke documenten, wordt deze vorm van geweld uitdrukkelijk verboden.
Uitdagingen en de rol voor het Rode Kruis
Als humanitaire organisatie, zet de Internationale Rode Kruis- en Rode Halve Maanbeweging in op zowel het aanpakken van de oorzaken van seksueel geweld, als van de gevolgen ervan. Zo identificeert het Rode Kruis risicofactoren en helpt ze beschermingsstrategieën te ontwikkelen tegen seksueel geweld. Een voorbeeld van zo’n beschermingsstrategie is helpen bij de installatie of herstelling van waterpunten dichtbij dorpen zodat het risico op seksueel geweld ten aanzien van vrouwen en meisjes, die anders te ver moeten lopen om water te halen, verkleind wordt.
Daarnaast treedt Rode Kruis in dialoog met lokale gemeenschappen om meer bewustwording te creëren, het taboe rond seksueel geweld te doorbreken en stigmatisering van de slachtoffers te voorkomen. Verder wordt gesproken met de lokale leiders van de gemeenschap, religieuze leiders en militaire bevelhebbers. Deze individuen zijn immers uitermate belangrijk om het gedrag van gewapende actoren te beïnvloeden. Aangezien seksueel geweld vaak gelinkt is aan macht, zijn training, duidelijke instructies en het onderlijnen dat seksueel geweld absoluut verboden is, van kritiek belang.
Het Rode Kruis tracht ook zo goed mogelijk te beantwoorden aan de noden van de slachtoffers die geconfronteerd werden met seksueel geweld. De precieze hulp en de ondersteuning die geboden wordt, varieert naargelang de context. Het kan gaan van het voorzien van directe medische verzorging en psychologische bijstand, tot het bieden van juridische hulp, maar ook economische ondersteuning zodat slachtoffers hun leven zo snel mogelijk weer kunnen opbouwen.
De primaire verantwoordelijkheid om slachtoffers van seksueel geweld te beschermen en hulp te bieden, maar ook om seksueel geweld te voorkomen, ligt echter bij de staten.
Dit artikel wel mede geschreven door stagiaire IHR, Aurélie Van Baelen.
Bronnen:
- http://www.unwomen.org/en/what-we-do/ending-violence-against-women/facts-and-figures (cijfers seksueel geweld tegen vrouwen)
- https://www.icrc.org/en/document/conference-sexual-and-gender-based-violence-oslo (seksueel geweld tegen vrouwen stijgt tijdens gewapende conflicten en humanitaire rampen) Rapport ICRC Sexual Violence in armed conflict, 2014.
- https://www.icrc.org/en/document/icrc-president-address-why-are-we-failing-reduce-terrible-suffering-caused-sexual-violence
- https://www.icrc.org/en/document/heads-un-red-crossred-crescent-pledge-step-action-sexual-violence-conflict
- https://www.icrc.org/en/document/icrc-and-preventing-sexual-violence-initiative-psvi