Eerste hulp bij ontwrichting

Normaal gesproken komen twee botuiteinden in een gewricht samen. Bij een ontwrichting (of ‘gewricht uit de kom’) zijn die botuiteinden ten opzichte van elkaar verplaatst. Het gewricht vertoont een abnormale stand, het gewrichtskapsel raakt beschadigd en de gewrichtsbanden scheuren. De zachte weefsels in de buurt (bijvoorbeeld bloedvaten en zenuwen) kunnen gekneld of beschadigd raken. Als er bij de ontwrichting een wonde met bloedverlies ontstaat, spreken we van een open ontwrichting.

Wat merk je op bij een ontwrichting?

Het betrokken gewricht doet pijn.
Het slachtoffer kan het betrokken gewricht of ledemaat niet meer normaal gebruiken.
Op de plaats van de ontwrichting kunnen er zwelling en blauwverkleuring optreden.
Het betrokken gewricht vertoont een abnormale stand.
Als het om een open ontwrichting gaat, is er ook een wonde met bloedverlies. Soms kunnen er botfragmenten zichtbaar zijn.

Wat doe je bij een ontwrichting?

1

STAP 1: Zorg voor veiligheid

Adviseer het slachtoffer om het getroffen ledemaat zo weinig mogelijk te bewegen:
- Vraag hem om zelf het bovenste ledemaat stil tegen de borst te houden.
- Laat hem niet op het pijnlijke onderste ledemaat steunen.
Trek wegwerphandschoenen aan als het gaat om een open ontwrichting.
Beweeg het ledemaat zo weinig mogelijk bij de hulpverlening. Zet een gewricht in een abnormale stand nooit opnieuw recht.

2

STAP 2: Beoordeel de toestand van het slachtoffer

Ga na wat er mis is.
- Kijk naar het ledemaat en vergelijk het met de andere zijde, maar controleer zelf de beweeglijkheid van het gewricht niet.

3

STAP 3: Raadpleeg gespecialiseerde hulp

Raadpleeg gespecialiseerde hulp als:
- de zwelling zeer uitgesproken is;
- het ledemaat een abnormale stand vertoont;
- het ledemaat abnormaal (on)beweeglijk is;
- het slachtoffer gevoelsstoornissen heeft;
- het slachtoffer tekenen van het compartimentsyndroom vertoont zoals;
  - plotse pijn in de spieren na een letsel of een hevige inspanning;
  - gevoelsstoornissen (zoals tintelingen, speldenprikken of een ‘slapend’ ledemaat) hebben ter hoogte van het betrokken ledemaat;
  - spieren voelen hard aan en verliezen hun kracht;
  - het ledemaat verbleekt;
- het slachtoffer zichzelf nog kan verplaatsen. Dat slachtoffer kan je als eerstehulpverlener eventueel zelf naar de huisarts of naar het ziekenhuis brengen.
Alarmeer de Noodcentrale 112:
- als het slachtoffer zichzelf niet kan verplaatsen. De hulpverleners beschikken over speciaal materiaal waarmee ze een slachtoffer met een ontwrichting kunnen vervoeren;
- bij twijfel.

4

STAP 4: Verleen verdere eerste hulp

Gaat het om een open ontwrichting?

JA, open ontwrichting

NEE, gesloten ontwrichting

Stelp de bloeding door voorzichtig rechtstreeks op de wonde te drukken. Beweeg daarbij het ledemaat niet.
Bij een ontwrichting van de bovenste ledematen verwijder je zo nodig de ringen en andere juwelen.
Laat het slachtoffer zelf een houding aannemen die voor hem comfortabel is. Als het slachtoffer dit verdraagt, kan hoogstand van het ledemaat zwelling beperken.
Dek een open ontwrichting af met een steriel kompres dat je vooraf vochtig maakte (met water of met een waterig, niet-verkleurend ontsmettingsmiddel als je geen water ter beschikking hebt).
Leg geen ijs op een open ontwrichting.
Trek je wegwerphandschoenen uit en was of ontsmet je handen nadat je eerste hulp verleend hebt.

Bij een ontwrichting van de bovenste ledematen verwijder je zo nodig de ringen en andere juwelen.
Laat het slachtoffer zelf een houding aannemen die voor hem comfortabel is. Als het slachtoffer dit verdraagt, kan hoogstand van het ledemaat zwelling beperken.
Koel het letsel maximaal 20 minuten, in afwachting van gespecialiseerde hulp, met ijsblokjes in een zakje water of een koelzakje.
- Houd het ijs niet rechtstreeks tegen de huid. Wikkel er een dunne handdoek of andere doek rond.
- Gebruik koud water als je geen ijs hebt.
- Onderbreek het koelen als dat het slachtoffer hindert. Als de pijn weer opkomt, mag je opnieuw koelen, op voorwaarde dat de huid weer een normale temperatuur heeft.