Mensenrechten
Internationaal humanitair recht (IHR) en mensenrechten worden vaak in een adem genoemd. Beide rechtstakken beogen de bescherming van het menselijk leven en de menselijke waardigheid. Toch dienen ze van elkaar te onderscheiden worden.
Wat is internationaal humanitair recht?
Het IHR omvat een serie internationale regels, ingesteld door een verdrag of een gewoonte, die in het bijzonder bedoeld zijn om de humanitaire problemen die rechtstreeks voortvloeien uit internationaal of niet-internationaal gewapende conflicten te beperken. Het beschermt bepaalde personen en goederen die door een gewapend conflict (kunnen) getroffen worden. Daarnaast beperkt het de keuze van de partijen bij een conflict om gebruik te maken van bepaalde oorlogsmethoden en –middelen.
De voornaamste bronnen van het IHR zijn de vier Verdragen van Genève van 1949, de twee Aanvullende Protocollen van 1977 en het internationaal humanitair gewoonterecht.
… en wat zijn de mensenrechten?
De mensenrechten omvat een serie internationale regels, ingesteld door een verdrag of gewoonte, op basis waarvan personen of groepen een bepaald gedrag of bepaalde voordelen van overheden kunnen verwachten en/of verlangen. Mensenrechten zijn inherente aanspraken die eenieder kan doen gelden als een gevolg van het mens-zijn. Ook talrijke beginselen en richtlijnen die niet op een verdrag stoelen (‘soft law’) maken deel uit van de belangrijkste normen van de mensenrechten.
De belangrijkste mensenrechtenverdragen, zijn de/het
- Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, 1948
- Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide, 1948
- Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie, 1948
- Internationale Verdragen inzake burgerrechten en politieke rechten (BUPO) en inzake economische, sociale en culturele rechten (ESCR), 1966
- Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen, 1981
- Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing, 1984
- Verdrag inzake de rechten van het kind, 1989
- Internationaal Verdrag ter bescherming van de rechten van alle arbeidsmigrant en hun gezinsleden, 1999
- Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, 2006
De voornaamste regionale instrumenten zijn het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (1950), de Amerikaanse Verklaring inzake de rechten en de plichten van de mens (1948), het Amerikaans verdrag voor mensenrechten (1969) en het Afrikaans Handvest inzake de rechten van de mens en van de volkeren (1981).
Wanneer zijn zij van toepassing?
IHR is van toepassing in tijden van gewapend conflict, of dit nu internationaal of niet-internationaal is.
Men kan dan niet afwijken van deze regels.
De mensenrechten zijn normaliter altijd van toepassing, dus zowel in vredestijd als in bij een gewapend conflict. In enkele mensenrechtenverdragen is het de regeringen echter toegestaan, inbreuk te maken op bepaalde rechten indien de openbare veiligheid van een Staat bedreigd wordt en de noodtoestand wordt afgekondigd. Dergelijke inbreuken moeten wel evenredig zijn aan de bestaande crisis, mogen niet worden gepleegd op een discriminerende basis en mogen niet strijdig zijn met andere voorschriften van het internationaal recht, die van het IHR inbegrepen.
Van bepaalde mensenrechten mag nooit afgeweken worden:
- het recht op leven
- het verbod op foltering of wrede, onmenselijke of onterende behandeling,
- het verbod op slavernij of onderdrukking
- het verbod op strafbepalingen met terugwerkende kracht.
Wanneer een regel van internationaal humanitair recht in conflict komt met een regel van de mensenrechten zal de regel van internationaal humanitair recht voorgaan als bijzondere regel op de meer algemenere regel. In het merendeel van de gevallen zullen de regels complementair zijn.
Wie is gebonden door deze rechtsordes?
IHR is bindend voor alle actoren bij een gewapend conflict. Zowel de reguliere strijdkrachten als de gewapende groepen zijn gebonden door de regels. Individuen kunnen persoonlijk aansprakelijk worden gesteld voor ernstige schendingen van het IHR. Bovendien geldt er voor deze misdaden een universele jurisdictie.
In de mensenrechtenverdragen staan regels vervat die bindend zijn voor de regeringen in hun betrekkingen met hun burgers. Burgers hebben weliswaar geen specifieke taken ingevolge de mensenrechtenverdragen, maar de mensenrechten voorzien ook in een individuele strafrechtelijke verantwoordelijkheid wegens inbreuken die internationale misdaden kunnen vormen, zoals genocide, misdaden tegen de mensheid en foltering. Ook deze misdaden zijn onderworpen aan universele jurisdictie.
Toenadering tussen IHR en de mensenrechten
Niettegenstaande het IHR en het mensenrechtenrecht zich afzonderlijk hebben ontwikkeld, groeien beide internationale rechtstakken naar elkaar toe. Zo omvat het Statuut van Rome voor de oprichting van een Internationaal Strafhof zowel aspecten van de mensenrechten als van het IHR. Wanneer personen internationale misdaden zoals genocide of misdaden tegen de mensheid plegen, in vredes- of in oorlogstijd, dan kunnen zij daar individueel verantwoordelijk voor worden gesteld.
Verplichtingen
Implementeren: de verplichting om het IHR en het mensenrechtenrecht te implementeren ligt in de eerste plaats bij de staten. De nodige wettelijke, administratieve, juridische en andere maatregelen moeten door staten genomen worden.
Eerbiedigen en controleren:
- IHR: op internationaal niveau hebben de staten de verantwoordelijkheid om het IHR in alle omstandigheden te eerbiedigen en te doen eerbiedigen. Het Internationale Rode Kruiscomité bekleedt in het hele systeem een sleutelpositie. Het verzekert bescherming en bijstand aan oorlogsslachtoffers, moedigt de staten aan om de verplichtingen van het IHR te implementeren en verspreidt het IHR.
- Mensenrechten: het controlesysteem van de mensenrechten bestaat uit organen opgericht op basis van het Handvest van de Verenigde Naties en van de belangrijkste mensenrechtenverdragen. De Mensenrechtenraad is het belangrijkste orgaan voor de verdediging van de mensenrechten. Daarnaast speelt de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten een sleutelrol. Het bureau heeft als doelstelling om:
- de effectiviteit van de VN-mechanismen inzake mensenrechten te verbeteren
- het VN-systeem wat betreft de implementatie en coördinatie van mensenrechten te versterken
- op nationaal, regionaal en internationaal vlak de capaciteit op gebied van de mensenrechten op te bouwen
Kenmerkend voor de mensenrechten is dat er regionale hoven en commissies zijn opgericht in Europa, Amerika en Afrika. Het IHR kent geen gelijkaardig mechanisme.